Γιορτές = χαρά

Οι γιορτές στο μυαλό των περισσότερων, αν όχι όλων από μας, έχουν πάντα ένα συνώνυμο: τη χαρά. Αυτό κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν πως πρόκειται για μια περίοδο που όλα πρέπει να είναι όμορφα και όλοι πρέπει να είναι ευτυχείς και χαρούμενοι.

Νιώθουν όλοι όμως το ίδιο;
Το πώς πρέπει να αντιλαμβανόμαστε τις γιορτές, δηλαδή το πώς να σκεφτόμαστε, να νιώθουμε, να συμπεριφερόμαστε, μήπως τελικά προσδιορίζεται από αυτό που είναι κοινωνικά αποδεκτό άρα και επιβεβλημένο;

Σίγουρα το να νιώθει κανείς χαρά είναι όμορφο, αφού η ευτυχία είναι ένα θετικό συναίσθημα, που αποτελεί τη βάση και για την αισιοδοξία, την ελπίδα, την ικανοποίηση ίσως και τη δημιουργικότητα.

Όλο αυτό όμως έχει δύο όψεις: το άτομο και την κοινωνία.
Η κοινωνία για πολλούς λόγους, όχι μόνο οικονομικούς (καταναλωτικούς) αλλά και για άλλους (π.χ. μιας σταθερότητας, ισορροπίας, διατήρησης καταστάσεων κ.α.), έχει συνδέσει τις γιορτές με στολισμούς, δώρα, εκδηλώσεις, συναθροίσεις, αγορές, κατανάλωση ποικίλων αγαθών, τα οποία έχουν ως συνώνυμο τα χαρούμενα άτομα αλλά και ένα lifestyle, το οποίο προβάλλεται κατά κόρον από τα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης, από τις βιτρίνες των μαγαζιών, τον τόπο που ζούμε (π.χ. δήμους) κ.λπ.

Όλο αυτό, αν και εμφανίζεται ως συνέχεια των εθίμων, τελικά δεν έχει σε τίποτα να κάνει με την ιδεολογική, φιλοσοφική και βεβαίως θρησκευτική αντίληψη και ουσία των πραγμάτων.

Τι γίνεται όμως με όλους αυτούς τους ανθρώπους που ενδεχομένως δεν έχουν τις υλικές και όχι μόνο προϋποθέσεις για να «γευτούν» όλα αυτά τα αγαθά;

Η αλήθεια είναι πως όλοι δεν έχουν την ίδια οικονομική δυνατότητα να ανταποκριθούν σε αυτό το «γιορτινό κάλεσμα της κοινωνίας», όμως αυτό δεν φαίνεται να έχει σε όλους την ίδια επίπτωση στη διάθεσή τους. Αντιθέτως, υπάρχουν κάποιοι που ακόμη και με οικονομικές δυσκολίες βιώνουν χαρά στην εορταστική περίοδο, ενώ κάποιοι άλλοι — ανεξαρτήτως οικονομικής δυνατότητας — μπορεί να βιώνουν θλίψη και άλλα αρνητικά συναισθήματα, όπως το ανικανοποίητο, τη ματαίωση και άλλα.

Η πραγματικότητα δείχνει λοιπόν πως πολλοί άνθρωποι τις ημέρες των γιορτών νιώθουν θλίψη, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, που πολλές φορές μάλιστα εκφράζεται και με μια απέχθεια για τις γιορτές. Μια απέχθεια που εκλογικεύεται μάλιστα με προσωπικές θεωρίες που τη δικαιολογούν. Ο καθένας από μας βεβαίως έχει τις προσωπικές του απόψεις, όπως συχνά λέγεται από τον κόσμο, που στην πραγματικότητα πρόκειται όμως για βαθύτερες πεποιθήσεις. Ένα χαρακτηριστικό των πεποιθήσεων είναι η επιλεκτική απομόνωση καταστάσεων που τις επιβεβαιώνουν.

Από την άλλη πλευρά όμως βρίσκεται και η εσωτερική, η ψυχική κατάσταση του κάθε ατόμου, όπως προαναφέρθηκε.

Οι μελέτες δείχνουν πως υπάρχει ο κίνδυνος το 1/5 από τα άτομα που θα εμφανίσουν καταθλιπτικό επεισόδιο στις γιορτές, δηλαδή περίπου οι τρεις στους 100 ανθρώπους, τελικά να υποτροπιάσουν πολύ άσχημα, με αντίκτυπο στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, άρα και με επιπτώσεις στις σχέσεις τους και στην εργασία τους, ως συνέπεια των απωλειών που θα υποστούν μέσα στην περίοδο της κατάθλιψης. Βέβαια, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, με την προσωπική του ιστορία, και πως βιώνει με έναν εξατομικευμένο τρόπο τις καταστάσεις, όπως εξατομικευμένος είναι και ο τρόπος που βλέπει τα πράγματα. Και εδώ βεβαίως η συμβολή του ψυχολόγου είναι σημαντική.

Ποια είναι όμως τα συμπτώματα;
Κάποιες φορές αυτά τα συναισθήματα μοιάζουν με εκείνα της κατάθλιψης: χαμηλή ενέργεια και ανηδονία, πεσμένη διάθεση, αρνητικές σκέψεις, ευερεθιστότητα, τάση απομόνωσης, δυσθυμία, αίσθημα ανικανοποίητου, δυσκολίες στον ύπνο, υπνηλία και αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, με συνήθως αυξημένη επιθυμία για κατανάλωση υδατανθράκων, ενδεχομένως και με αύξηση βάρους.

Τι είναι αυτό που προκαλεί τελικά στις περισσότερες περιπτώσεις την «κατάθλιψη» τα Χριστούγεννα;
Όλα ξεκινούν από αυτό που ο καθένας έχει μέσα του: τη ζωή, τις εμπειρίες του, το παρελθόν του. Πρόκειται για τη σχέση του ατόμου με τον εαυτό του και τη σχέση του με τους γύρω του. Μια σχέση που χαρακτηρίζεται από μια αντίστροφη κίνηση — από μέσα προς τα έξω και από έξω προς τα μέσα — καθώς και την μεταξύ τους αλληλεπίδραση.

Τις περισσότερες φορές κάτω από τη θλίψη κατά την περίοδο των γιορτών βρίσκονται δύο πράγματα: οι προσδοκίες και η μοναξιά. Τα Χριστούγεννα συνοδεύονται από υψηλές προσδοκίες για την ύπαρξη μιας τέλειας σχέσης ή μιας τέλειας, ευτυχισμένης οικογένειας που απολαμβάνει σε στολισμένους χώρους, πλούσια γεύματα και δώρα. Φαντάζει σαν ένα όνειρο που όλοι θέλουν να ζήσουν.

Όμως κάποιοι δεν γίνεται να ζήσουν αυτό το όνειρο. Ίσως γιατί είναι μόνοι χωρίς σύντροφο, ίσως έχουν χάσει πρόσφατα ένα αγαπημένο πρόσωπο, έχουν χωρίσει, έχουν μείνει χωρίς δουλειά ή βιώνουν δυσκολίες καθημερινότητας ή προβλήματα υγείας. Για τους περισσότερους από αυτούς, τα Χριστούγεννα συνοδεύονται από θλίψη και πένθος. Και μην ξεχνάτε ότι κάθε απώλεια — οποιασδήποτε μορφής — βιώνεται ως πένθος.

Το πώς θα αντιμετωπίσει κάποιος τις παραπάνω δύσκολες καταστάσεις είναι συνάρτηση πολλών πραγμάτων, με βασική την ψυχική ανθεκτικότητα και την εσωτερική ισορροπία. Το παρελθόν, και ειδικά η παιδική ηλικία του καθενός, ως διαμορφωτικοί παράγοντες της προσωπικότητάς του, της κοσμοαντίληψής του και των διαπροσωπικών σχέσεών του, αποτελούν επίσης μια πολύ βασική προϋπόθεση.

Το γιατί όμως ένας άνθρωπος δεν μπορεί να βιώσει χαρά ή θλίβεται όταν βλέπει γύρω του χαρά είναι ένα θέμα ιδιαίτερο και εξατομικευμένο, όπου σε κάποιες περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητη η επίσκεψη σε ειδικό, ενώ ειδική περίπτωση είναι τα άτομα με διαγνωσμένη κατάθλιψη, όπου εδώ κρίνεται απαραίτητη η βοήθεια ψυχολόγου ή και ψυχιάτρου, ανάλογα με το περιστατικό.

Γενικά θα λέγαμε πως αυτή η αρνητική και δυσφορική ψυχική συνθήκη που βιώνει κάποιος στις γιορτές είναι στην ουσία μια Εποχική Συναισθηματική Διαταραχή.

Τι είναι η Εποχική Συναισθηματική Διαταραχή; Πρόκειται για έναν υπότυπο της κατάθλιψης, ίσως και μια κλινική κατάθλιψη, που τείνει να εμφανίζεται από τα τέλη του φθινοπώρου και μπορεί να συνεχιστεί μέχρι τις αρχές της άνοιξης. Η περιγραφή αυτού του φαινομένου ξεκίνησε αρχικά από τις βόρειες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής, όπου η αλλαγή του ηλιακού φωτός τον χειμώνα είναι σημαντική: «Η ελλιπής ηλιακή ακτινοβολία ενοχοποιείται για τη μείωση της διάθεσης, καθώς και την άνοδο των αυτοκτονιών» (πηγή: Onmed.gr). Αυτό πράγματι συμβαίνει. Όμως σε νότιες χώρες, όπως η Ελλάδα, αν και αυτό το φαινόμενο δεν είναι πολύ έντονο, εντούτοις αποτελεί πραγματικότητα ότι οι εναλλαγές φωτός–σκότους στο περιβάλλον επηρεάζουν το βιολογικό μας ρολόι, δηλαδή τον κιρκάδιο ρυθμό. Κάτι που επηρεάζει το σύστημα ορμονών όπως της σεροτονίνης — ορμόνη που εμπλέκεται στη ρύθμιση της διάθεσης — και της μελατονίνης — ορμόνη που παράγεται όταν πέφτει το σκοτάδι και προωθεί τον ύπνο. Και όπως συμβαίνει σε όλα τα θέματα υγείας, ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο ευαίσθητοι σε αυτές τις αλλαγές συγκριτικά με άλλους. Η Εποχική Συναισθηματική Διαταραχή περιλαμβάνει μια παλέτα αρνητικών συναισθημάτων όπως: δυσθυμία και κούραση, ευερεθιστότητα ακόμα και σε πολύ έντονο βαθμό, χαμηλή (πεσμένη) διάθεση, δυσκολία να ανταποκριθεί κανείς στην καθημερινότητα, μόνιμη αίσθηση ότι οι υποχρεώσεις γύρω του γίνονται όλο και πιο βαριές — ίσως και ανυπέρβλητες.

Υ.Γ.: Ένας ειδικός μπορεί να σας δώσει εξατομικευμένες συμβουλές σε σχέση με αυτό που εσείς αντιμετωπίζετε ή νιώθετε πως δεν μπορείτε να διαχειριστείτε. Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία ανακουφίζει από τα συμπτώματα και εφαρμόζεται και προληπτικά.
Να θυμάστε πως πέρα από τις «γενικές κατευθυντήριες γραμμές», η κάθε περίπτωση είναι μοναδική.

Σαμόλη Ειρήνη Ψυχολόγος